توکن‌های NFT طی چند سال اخیر به یکی از ترندهای داغ در فضای کریپتو تبدیل شده‌اند. این دارایی‌های دیجیتال که با استفاده از فناوری بلاکچین ساخته می‌شوند، امکان مالکیت آثار دیجیتال و همچنین دارایی‌های فیزیکی را فراهم می‌کنند؛ از آثار هنری گرفتهಸآت گرفته تا آیتم‌های داخل بازی‌ها و حتی مدارک تحصیلی. در این مقاله از اف ایکس پی به زبان ساده به بررسی مفهوم NFT می‌پردازیم و هر آنچه باید در مورد این توکن‌ها بدانید را توضیح می‌دهیم. همراه ما باشید.
توکن NFT چیست؟
توکن‌های غیرقابل تعویض (NFT) دارایی‌های دیجیتالی هستند که با استفاده از فناوری بلاکچین، مالکیت اقلام فیزیکی یا دیجیتالی منحصربه‌فردی مانند آثار هنری یا موسیقی را به هم پیوند می‌دهند. ان‌اف‌تی ها غیرقابل تعویض (Nonfungible) هستند، به این معنا که هر توکن دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است و ارزش آن با توکن‌های مشابه یکسان نیست. آثار هنری و کلکسیونی اغلب غیرقابل تعویض تلقی می‌شوند، زیرا فقط یک نسخه اصلی از آن‌ها وجود دارد.
هنر دیجیتال محبوب‌ترین نوع NFT است و نقش مهمی در رونق بازار NFT در سال ۲۰۲۱ داشت. با این حال، این فناوری غیرمتمرکز می‌تواند برای انواع دارایی‌های مجازی و فیزیکی مانند املاک و آثار مجازی به کار رود.
بازار NFT در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ دچار افت شدیدی شد. به رغم این چالش‌ها، این بازار همچنان مقاوم مانده و جامعه فعالی از فروشندگان و معامله‌گران دارد. توسعه‌دهندگان در حال بررسی راه‌های جدید برای استفاده از NFT و فناوری بلاکچین هستند، مانند انطباق با روندهای نوظهوری همچون بازی، متاورس، و بهبود امنیت، دسترسی‌پذیری و تجربه کاربری.
تاریخچه NFTها
نخستین انافتیها در سال ۲۰۱۴ ظهور کردند، اما بازار NFT از سال ۲۰۱۷ و با عرضه آثار هنری دیجیتال پرتقاضایی مانند رر پپه (Rare Pepes) و کریپتو پانکس (CryptoPunks) مورد توجه گسترده قرار گرفت.
محبوبیت NFTها در سال ۲۰۲۱ با حمایت افراد مشهور مانند اسنوپ داگ و پاریس هیلتون به شدت افزایش یافت. حتی برندهای بزرگی مثل گوچی، کوکاکولا و بادوایزر نیز در این دوره مجموعه‌های انحصاری NFT منتشر کردند. اما در سال ۲۰۲۲ بازار NFT به دلیل اشباع شدن بیش از حد آن شروع به افت کرد؛ به‌طوری که بیش از ۱.۵ میلیون NFT هر ماه به‌طور فعال معامله می‌شد.
هم‌زمان، صرافی FTX که یکی از بازیگران اصلی حوزه رمزارز و NFT بود، در سال ۲۰۲۲ اعلام ورشکستگی کرد. رمزارزهای پرطرفداری مانند TerraUSD و LUNA تقریباً تمام ارزش خود را از دست دادند و بیش از ۶۰ میلیون دلار ضرر به سرمایه‌گذاران وارد شد. این عوامل، همراه با کلاه‌برداری‌ها و فعالیت‌های غیرقانونی مختلف، منجر به سقوط NFTها شد و بسیاری از دارایی‌های دیجیتال عملاً بی‌ارزش شدند.
با این حال، اکنون این بازار از هنر دیجیتال فراتر رفته و شامل دارایی‌های دنیای واقعی (مانند بلیت سینما یا اشتراک‌های مختلف)، جهان‌های مجازی، مد و املاک نیز می‌شود. اگرچه بازار NFT هنوز به سطح اوج خود در سال ۲۰۲۱ نرسیده است، اما نشانه‌هایی از بهبود پایدار همراه با به‌کارگیری مقررات قوی‌تر و موارد استفاده بیشتر دیده می‌شود.
NFTها چگونه کار می‌کنند؟
شما می‌توانید NFTها را از طریق صرافی‌ها یا بازارهای آنلاین خرید، فروش، معامله یا ایجاد کنید. سازنده یا مالک فعلی ممکن است قیمت خاصی را تعیین کند، یا NFT از طریق حراج به فروش برسد که در این صورت باید برای خرید آن پیشنهاد دهید. بسته به بازار، ممکن است هزینه‌های متفاوتی برای هر معامله وجود داشته باشد.
- فناوری بلاکچین NFT: عمدتاً بر بستر بلاکچین اتریوم معامله می‌شوند. شفافیت بلاکچین امکان پیگیری عمومی مالکیت ان اف تی را فراهم می‌کند، در حالی که امکان استفاده از نام مستعار، حفظ حریم خصوصی را ممکن می‌سازد.
- مالکیت دیجیتال: NFTها را می‌توان کلکسیون‌های مدرن دیجیتال دانست که کاملاً به‌صورت آنلاین خرید و فروش می‌شوند و معادل فیزیکی ندارند. ان‌اف‌تی اساساً مدرک دیجیتالی مالکیت یک آیتم خاص است.
- قراردادهای هوشمند: این قراردادها نقش اساسی در مدیریت توکن‌های ان‌اف‌تی و خودکارسازی فرآیند اختصاص مالکیت در هنگام ضرب (minting) دارند. ضرب NFT یعنی تبدیل یک فایل دیجیتالی به یک دارایی دیجیتال منحصربه‌فرد روی بلاکچین. قراردادهای هوشمند همچنین می‌توانند برای فعال یا غیرفعال‌سازی ان‌اف‌تی ها به‌کار روند.
استانداردهای توکن برای ساخت و معامله NFT
اتریوم، شبکه اصلی بلاکچین برای ساخت NFTها است، زیرا از استانداردهایی استفاده می‌کند که به کاربران امکان ساخت آسان برنامه‌های کاربردی خود را می‌دهد.
استانداردهای توکن، مشخصاتی هستند که نحوه عملکرد یک توکن دیجیتال خاص را تعیین می‌کنند، تعامل بین برنامه‌ها و قراردادهای هوشمند را ممکن می‌سازند، و قوانین پایه‌ای دارایی را مشخص می‌کنند. هر کسی می‌تواند استانداردی برای توکن‌ها ایجاد کند، اما این استانداردها باید توسط جامعه توسعه‌دهندگان بلاکچین تأیید و پذیرفته شوند.
دو استاندارد محبوب توکن برای NFT
- ERC-721: این استاندارد که در سال ۲۰۱۷، مکانیزمی برای NFTها فراهم می‌کند تا امکان انتقال بین حساب‌ها و معامله با ارزهای دیگر را فراهم کند.
- ERC-1155: این استاندارد که در سال ۲۰۱۸، یک رابط استاندارد برای قراردادهای هوشمندی است که چندین نوع توکن را در یک قرارداد مدیریت می‌کنند. این استاندارد کارآمدتر از ERC-721 است و در اصلاح خطاهای پیاده‌سازی بهتر عمل می‌کند. همچنین می‌تواند اعتبار تراکنش‌ها را تأیید کند.
موارد استفاده توکن‌های NFT چیست؟
انواع مختلفی از کالاهای دیجیتال را می‌توان «توکنیزه» کرد؛ مانند آثار هنری، آیتم‌های بازی‌ها، و تصاویر یا ویدیوهای پخش زنده. پرکاربردترین انواع NFTها عبارتند از:
- هنر دیجیتال و کلکسیونی: هنرمندان می‌توانند آثار خود را به NFT تبدیل کرده و مالکیت قابل تأیید ایجاد کنند. NFTهای هنری و کلکسیونی رایج‌ترین کاربردهای NFTها هستند.
- بازی: NFTها می‌توانند نماینده آیتم‌های داخل بازی، شخصیت‌ها یا زمین‌های مجازی باشند. بازیکنان می‌توانند مالکیت این اقلام را مستقل از سرور بازی اثبات کنند، حتی اگر بازی تعطیل شود.
- موسیقی: NFTها می‌توانند روش درآمدزایی جدیدی برای هنرمندان ایجاد کنند. موسیقی‌دان‌ها می‌توانند مستقیماً با طرفداران خود تعامل داشته و مالکیت بیشتری بر آثار، بلیت‌های کنسرت و محصولات جانبی خود داشته باشند. NFTها همچنین می‌توانند با مکانیزم درآمدزایی مبتنی بر حق امتیاز، درآمد غیرفعال برای هنرمندان ایجاد کنند.
- متاورس و دنیاهای مجازی: مشابه با بازی، در متاورس نیز می‌توان NFTها را برای تجارت کلکسیون‌ها، آیتم‌های داخل دنیای متاورس، رویدادها، آواتارها و املاک مجازی به‌کار برد. ربلاکس و سندباکس نمونه‌هایی از دنیاهای مجازی هستند که می‌توانند از NFTها بهره‌مند شوند.
کاربردهای دیگر NFTها
با پیشرفت فناوری و مفهوم NFTها، این توکن‌ها می‌توانند کاربردهای متنوعی فراتر از هنر و ویدیو داشته باشند. برای مثال، یک مدرسه می‌تواند به فارغ‌التحصیلان خود NFT بدهد تا کارفرمایان بتوانند به‌راحتی مدارک تحصیلی را تأیید کنند. یا یک سالن سینما می‌تواند بلیت‌های خود را با NFT بفروشد و ردیابی کند و از کلاه‌برداری در فروش مجدد جلوگیری کند.
با بلوغ بازار NFT و پیدایش مدل‌های تجاری نوآورانه، این فناوری می‌تواند ابزاری ارزشمند برای افزایش کارایی و دسترسی‌پذیری در تأیید اصالت دارایی‌ها باشد.
از کجا NFT بخریم؟
شما می‌توانید NFT را در بسیاری از صرافی‌های ارز دیجیتال با استفاده از موجودی موجود در حساب خود خریداری کنید. برخی از NFTها از طریق مزایده فروخته می‌شوند که برای شرکت در آن‌ها می‌بایست به بازارهای NFT یا مارکت پلیس (Marketplace) مراجعه کنید.
از بازارهای معروف NFT می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- OpenSea
- Blur
- Magic Eden
- Rarible
- Foundation
با ثبت نام در یکی از پلتفرم‌های بالا می‌توانید توکن‌های NFT لیست شده در وب‌سایت را خرید و فروش کنید.
مزایای ان اف تی چیست؟
اثبات مالکیت
از آنجا که NFTها به‌صورت ایمن در بلاکچین ثبت می‌شوند، تضمینی برای یکتایی دارایی‌ها وجود دارد. این فناوری جعل یا تغییر NFTها را دشوار می‌سازد.
سولو کیسی (Solo Ceesay)، هم‌بنیان‌گذار و مدیرعامل Calaxy می‌گوید: «با ایجاد یک NFT، خالقان می‌توانند کم‌یابی و اصالت تقریباً هر چیز دیجیتالی را اثبات کنند. مانند دنیای هنر فیزیکی، نسخه‌های بی‌شماری از مونالیزا وجود دارد، اما فقط یک نسخه اصلی وجود دارد. فناوری NFT به مالکیت آن نسخه اصلی معنا می‌بخشد.»
وقتی شما یک NFT خریداری می‌کنید، دیگران ممکن است بتوانند نسخه‌ای از آن تصویر، ویدیو یا آیتم دیجیتال را کپی کنند. اما مانند خرید یک اثر هنری، نسخه اصلی معمولاً باارزش‌تر است. فناوری بلاکچین همچنین امکان تأیید عمومی مالک اثر اصلی را فراهم می‌سازد.
توانمندسازی هنرمندان
NFTها به هنرمندان قدرت می‌دهند تا کنترل بیشتری بر آثار خود داشته باشند، ارتباط مستقیم با طرفداران برقرار کنند و فرصت‌های درآمدی جدیدی به دست آورند. آن‌ها می‌توانند مالکیت جزئی از آثار خود را ارائه دهند، مشابه با سهام و اوراق قرضه، و به طرفداران اجازه دهند در موفقیت آن‌ها شریک شوند.
مدل‌های اشتراکی می‌توانند منبع درآمد پایدار برای خالقان و محتوای انحصاری برای طرفداران وفادار فراهم کنند.
کیسی می‌گوید: «NFTها راهی آسان برای فروش هنر دیجیتالی فراهم می‌کنند که شاید بازار زیادی نداشته باشد. همچنین راه‌هایی وجود دارد که هنرمندان بتوانند از فروش‌های بعدی آثار خود کارمزد دریافت کنند.»
قراردادهای هوشمند به خالقان اثر امکان می‌دهند شرایط خاصی برای مالکیت NFT تعیین کنند، شفافیت را افزایش داده و نیاز به واسطه‌ها را حذف کنند. این موضوع به خالقان اجازه می‌دهد آثار خود را بدون نگرانی از سرقت یا جعل به‌صورت آنلاین به اشتراک بگذارند.
ساخت جامعه
NFTها به دارندگان خود مزایای منحصربه‌فردی مانند محتوای انحصاری یا تجربیات خاص ارائه می‌دهند که می‌تواند جامعه‌ای فعال‌تر ایجاد کند و ارتباط مستقیم میان خالق و طرفدار را تقویت کند. برخی برندها به‌طور مؤثری از NFTها برای افزایش تعامل و پیوند دادن دنیای واقعی و مجازی استفاده کرده‌اند.
برای مثال، برند دولچی گابانا در سال ۲۰۲۱ کلکسیون ان‌اف‌تی به نام ‘Collezione Genesi’ منتشر کرد که هدف آن ایجاد جامعه مد آنلاین بود. خریداران می‌توانستند طرح‌های مجازی منحصربه‌فردی را تهیه کنند که به‌صورت دیجیتالی روی عکس‌ها و ویدیوها اعمال می‌شد.
NFTها می‌توانند به‌عنوان برنامه‌های پاداش نیز عمل کنند. استارباکس در سال ۲۰۲۳ کلکسیون محدودی از ۲,۰۰۰ قطعه منحصربه‌فرد به نام Siren در بلاکچین پالیگان (Polygon) منتشر کرد. دارندگان این NFTها به برنامه پاداش انحصاری با محتوای دیجیتال خاص، جوایز و رویدادهای زنده دسترسی داشتند.
چالش‌ها و ریسک‌های توکن‌های NFT چیست؟
ریسک نوسان قیمت
انافتیها دارایی‌هایی به‌شدت سفته‌بازانه هستند. برخی سرمایه‌گذاران از طریق فروش NFTها هزاران یا حتی میلیون‌ها دلار درآمد کسب کرده‌اند، درحالی‌که برخی دیگر مبالغ زیادی را برای دارایی‌های دیجیتال بی‌ارزش پرداخت کرده‌اند.
به‌طور کلی، ارزش انافتیها بسیار نوسان دارد. برخلاف دارایی‌هایی که ارزش آن‌ها به کالاهای ملموسی مانند طلا یا دلار آمریکا وابسته است، ارزش NFT بر اساس حدس و گمان بازار و عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. علاوه‌بر‌این، مقایسه NFTها دشوار است و این موضوع باعث فقدان استانداردسازی در ارزیابی ارزش آن‌ها می‌شود.
ریسک‌های امنیتی
تب‌وتاب NFTها که در تیترهای خبری قرار گرفتند، در گذشته کلاه‌برداران و متقلبان را به این بازار جذب کرده است. برخی کلاه‌برداران ممکن است چیزی به شما بفروشند و ادعا کنند که NFT است، درحالی‌که نیست. برخی دیگر ممکن است ادعا کنند که حق فروش یک NFT را دارند، درحالی‌که نه صاحب اثر هستند و نه خالق آن. برخی از رایج‌ترین اشکال تقلب در بازار ان اف تی شامل موارد زیر است:
- معامله شستشو (Wash Trading): بالا بردن مصنوعی قیمت یک توکن NFT با خرید و فروش آن از طریق چندین حساب مختلف و ایجاد تقاضای جعلی.
- جعل هویت و ان‌اف‌تی تقلبی: افراد متقلب یک ان‌اف‌تی محبوب را کپی می‌کنند تا خریداران را فریب دهند و آن‌ها تصور کنند که NFT اصلی را خریداری می‌کنند.
- پروژه‌های راگ‌پول: توسعه‌دهنده NFT وعده‌هایی درباره ویژگی‌های آینده پروژه می‌دهد و سرمایه‌گذاران را جذب می‌کند، سپس پروژه را رها کرده و با سرمایه‌ها فرار می‌کند.
چالش‌ها و ریسک‌های توکن‌های NFT در بازار دیجیتال
یکی از بزرگ‌ترین کلاه‌برداری‌های NFT مربوط به یک پروژه راگ پول در سال ۲۰۲۲ بود. لی آن تیان، بنیان‌گذار “Baller Ape Club”، این کلکسیون ان‌اف‌تی را راه‌اندازی کرد و پس از آن وب‌سایت را حذف کرده و ۲.۶ میلیون دلار سرمایه پروژه را پول‌شویی کرد.
وزارت دادگستری آمریکا او را به توطئه برای ارتکاب کلاه‌برداری اینترنتی و پول‌شویی بین‌المللی در تاریخ ۳۰ ژوئن ۲۰۲۲ متهم کرد. اما این پرونده هنوز به‌طور کامل حل‌وفصل نشده است. بنابراین، بهترین راه برای جلوگیری از کلاه‌برداری، تحقیق کامل و بررسی صحت اطلاعات پیش از خرید یا فروش NFT است.
تأثیر زیست‌محیطی NFT
یکی از معایب مهم انافتیها تأثیر آن‌ها بر محیط‌زیست است. ایجاد، ذخیره‌سازی و معامله‌ی NFTها به‌شدت در تولید زباله الکترونیکی و مصرف بالای انرژی سهیم هستند، مشابه استخراج بیت‌کوین. NFTها به فضای ذخیره‌سازی دیجیتال زیادی نیاز دارند و به سیستم‌هایی با مصرف انرژی بالا مانند IPFS (سیستم فایل بین‌سیاره‌ای) متکی هستند. با افزایش تعداد NFTها، مصرف انرژی نیز افزایش خواهد یافت.
زباله‌های الکترونیکی از سخت‌افزارهای تخصصی قدیمی یا خراب‌شده‌ای به وجود می‌آیند که برای اجرای بازار NFT به کار می‌روند. از آن‌جایی که این دستگاه‌ها حاوی جیوه، سرب و کادمیوم هستند، ممکن است سموم و گازهای گلخانه‌ای وارد محیط‌زیست شوند.
اتخاذ تدابیر مسئولانه می‌تواند تأثیرات زیست‌محیطی NFTها را کاهش دهد. بازیافت رایانه‌های قدیمی یا خراب می‌تواند به کاهش زباله الکترونیکی کمک کند و مصرف انرژی مورد نیاز برای تولید دستگاه‌های جدید را کاهش دهد.
جامعه NFT اقدامات خود را به سمت ابتکارات پایدار و توسعه فناوری‌های بلاکچین با بهره‌وری بیشتر انرژی هدایت کرده است، از جمله استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر به جای سوخت‌های فسیلی.
چالش‌های قانونی و مالکیت ان‌اف‌تی
مالکیت و حقوق مالکیت فکری در مورد NFTها هنوز مبهم و نامشخص است. وقتی شما یک توکن ان‌اف‌تی می‌خرید، لزوماً حقوق مالکیت معنوی آن را به‌دست نمی‌آورید، زیرا خالق یا فروشنده شخص ثالث ممکن است این حقوق را برای خود حفظ کند. خالق یا فروشنده اولیه ممکن است همچنان حق تغییر، توزیع یا نمایش آن دارایی را برای خود نگه دارد.
بسته به استانداردهای توکن و قراردادهای هوشمند، فروشندگان و توزیع‌کنندگان ممکن است به‌طور تصادفی حقوق قانونی و مالکیت خود بر NFT را هنگام فروش از دست بدهند. برای جلوگیری از فروش ناخواسته این حقوق، باید به کدنویسی NFT و بلاکچین به‌دقت توجه کرد.
نگرانی از حباب قیمت
یکی از نگرانی‌های بزرگ کارشناسان بازار، احتمال شکل‌گیری حباب NFT است؛ جایی که قیمت‌ها به‌طور مصنوعی بالا می‌روند و در نهایت این حباب ممکن است بترکد.
برای مثال، رونق توکن‌های NFT در سال ۲۰۲۱ به دلیل فعالیت‌های سوداگرانه ایجاد شد که قیمت‌ها را به‌شدت افزایش داد. در سال ۲۰۲۲، این حباب ترکید و ارزش سرمایه‌گذاری‌ها سقوط کرد و سرمایه‌گذارانی که پول زیادی برای دارایی‌های بیش‌ازحد تبلیغ‌شده پرداخت کرده بودند، متضرر شدند.
جمع‌بندی
اگرچه بازار NFT فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته، اما کاربردهای گسترده آن در زمینه‌های مختلف همچون هنر، موسیقی، بازی، متاورس، آموزش و حتی بلیت‌فروشی نشان می‌دهد که این فناوری هنوز پتانسیل‌های فراوانی برای رشد دارد. به طور کلی، آینده ان اف تی ممکن است پیچیده و همراه با تغییرات باشد، اما بی‌تردید نقش آن در تحول دیجیتال انکارناپذیر است.
